Номаҳои Абдусалом Деҳотӣ ба Садриддин Айнӣ. Бахши дуюм
Устоди муҳтарам!
Дар бораи латифаҳо: Ман як моҳ пеш аз ин нусхаи лотиниашро бо аслаш татбиқ карда баромадам. Маълум шуд, ки Шумо бисёр латифаҳоро партофтаед. Як қисми онҳо дуруст аст, ки характери синфӣ ё зидди дунёгӣ доранд. Аммо як қисми дигарашон аз ҳар ҷиҳат таъсирнок ва дуруст буданд. Масалан, ҷавоби Афандӣ ба касоне, ки “қиёмат кай мешавад?” гуфта мепурсанд. Муомилаи бо муллобачагоне, ки “фардо қиёмат мешавад” гуфта гӯсфанди Афандиро кушта мехӯранд. Ё ки муомилаи Афандӣ ба муқобили раиси масти лояқал ва ҳоказо. Ман дар ин бора бо бисёр рафиқон маслиҳат кардам. Ҳамаашон фикри эҷобӣ доданд. Ҳатто ҳамаи он чизҳо ба русӣ якчанд маротиба (дар нашрҳои гуногун) баромадаанд.
Бо вуҷуди ҳамаи ин ман онҳоро ба маҷмуаи Шумо таҳрир кардагӣ надаровардам. Чунки дар як маҷмуае, ки Нашриёти Давлатӣ мебарорад ва худи муҳаррирон ва тартибдиҳандагони он ҳанӯз зиндаанд, як қатор чиҳоро “инҳо аз тарафи фалон кас таҳрир нашудаанд” гуфта даровардан ба фикри ман кори хандаовар мешавад. Бинобар ин онҳо ҳар чӣ қадар қимат дошта бошанд ҳам, ба он маҷмуа намедароянд. Мумкин аст худи ман ба ягон муносибат ва ба ягон маҷмуаи мувофиқ бо муқаддима ҷой гиронам. Ба ҳар ҳол он чизҳо нобуд намешаванд.
Дар хусуси номаш – номи маҷмуа ба назарам хеле дароз ва нозеб монда шудааст: “Маҷмуаи латифаҳо ва афсонаҳои даҳонакӣ ва китобӣ!” Ҳол он ки мундариҷааш ҳам ба ин номи воҳимадор мувофиқ нест. Зеро ки дар таҳи номи маҷмуаи латифаҳо ва афсонаҳои тоҷикӣ (ҳатто китобиаш ҳам) фаҳмида мешавад, ки худи он бояд дар амал аз даҳ том камтар нашавад.
Аввало ман тарафдори он будам, ки афсона ба ин маҷмуа асло дароварда нашавад. Зеро ки вай кори дигар аст. Ман дар вақти ҷамъ кардани он таҷрибаи озарбойҷониҳо, ӯзбекон ва чанд чопи русӣ (дар ҳамон қатор чопи Академия)-ро ҳам ба назар гирифта будам. Онҳо фақат худи латифаҳоро бо муқаддимаи даркорӣ чоп кардаанд. Ба хонанда кӣ будани Афандӣ ва қаҳрамонҳои дигар латифаҳоро фаҳмондаанд. Аҳамияти синфии латифаҳо ва тамоми моли халқ будани онҳоро мухтасаран бошад ҳам фаҳмонда додаанд. Ба мо ҳам ин кор лозим ва ҳатто шарт буд. Ман дар ин хусус аз шумо умедвор будам. Як хаёл кардам, ки ҳарчанд иқтидори онро надошта бошам ҳам аз таҷрибаи бародарон ва ҳамсоягон истифода бурда, як сарсухани хурд нависам. Хати охирини Шумо, ки ба Ковалевская навиштаед, на танҳо ба муқаддимаи ман, ҳатто ба даровардани чизҳои тамоман зарурӣ ва бечуну чаро ҳам роҳ намегузорад. Ин қатъан набошад ҳам мантиқан чунин мебарояд.
Хайр розӣ шудем, ки ба ҳамон ҳол ҳам барояд. Фақат номаш “Намунаи латифаҳо ва афсонаҳои тоҷикӣ” шавад. Аммо “ин ҳам нашуд муяссару савдои хом шуд”. Ходимони нашриёт ҳам дар бораи Шумо мулоҳизаи охиринро ҳанӯз нагирифта буданд. Дар омади гап бояд гӯям, ки тартибдиҳандаи камбахт ҳам бо ҳама оворагӣ фақат шашсад сӯм гирифта буд халос. Хайр ин аҳамият надорад, лекин гапҳои нимғурма ба дили кас мезадааст.
Баъд аз ду-се рӯз аз тарафи районҳои ҷануби Тавилдара ва Панҷ ва ғайра ба командировкаи даҳ-понздаҳрӯза рафтанӣ ҳастам.
Дигар корҳо хуб. Ду-се нафар аз рафиқон дар Ленинобод ва гурӯҳи районҳои он бо корҳои Союз гаштаанд.
Бо салом Деҳотӣ.
Сталинобод, 29 майи соли 1939.
Устоди муҳтарам!
Дохили Душанбе шудан ҳамон овозаи луғати Сурури-ро шунидам (Ишора ба луғати “Маҷмаъ-ул-фурс”-и таълифи Муҳаммаад Қосими Сурурӣ. Номи пурраи муаллифи ин луғат Муҳаммад Қосим ибни Ҳочимуҳаммади Кошонии машҳур бо Сурурист, ки аввал дар Исфаҳон ва баъдтар дар Лоҳур дар замони Шоҳи Ҷаҳон зиндагонӣ кардааст. Таҳрири якуми “Маҷмаъ-ул-фурс”-ро муаллиф дар солҳои 1999-1600 анҷом додааст, таҳрири дуюми ин луғат дар соли 1628 ба охир расидааст). Инчунин шунидам, ки дар “Маҷма-ул-фусаҳо” (тазкираи адиб ва донишманди адабиёти форсу тоҷик Мирзо Ризоқулихони Ҳидоят (1804 – 1872) буда, аз ду ҷилд иборат мебошад ва эҷодиёти 700 шоири гузаштаву муосири муаллифро дар бар мегирад. Мирзо Ризоқулихони Ҳидоят бо номи “Равзат-ул-сафо асари таърихӣ низ дорад) низ чанд шеъри Рӯдакӣ ҳаст. Ин ҳарду маъхази тозаро фавран дида баромада, ҳар чизе, ки аз Рӯдакӣ бошад, навишта гирифтам. Баъзе байтҳое, ки дар луғати Ҳофизи Убаҳӣ (яке аз луғатҳои бҳтарини форсӣ-тоҷикист, ки солҳои 1529-1530 ба итмом расонида шудааст) гирифта шуда буданд ва дар ин ҷо ҳам дида шуданд, гирифта нашуданд. Аз “Маҷма-ул-фусаҳо” низ чизҳои пеш аз ин диданашударо гирифтам. Азбаски гирифта шудан ё нашудани ин ё он байт ё порчаро худам танҳо ҳукм карда наметавонам, ноилоҷ ҳамаро якҷоя ба шумо фиристодам. Бо мулоҳизаи мазкур ҳозир луғат ҳам тартиб надодам. Агар малол наояд, беҳтар мешуд, ки баъд аз муайян кардани байтҳо ва порчаҳои гирифтамешудагӣ луғатро худатон тартиб диҳед. Мумкин аст, ки луғатҳоро дар болои порчаҳои гирифташуда-дар ҳамин коғаз ишора карда, шарҳашонро ба як коғази дигар нависед. Баъд ба маҷмуа, аз рӯи ҷойгирии ҳар як порча худам мегузаронам.
Дар ин ҷо будан ва набудани Вальмицкийро аз баъзе коркунони ЦК пурсидам. Мегӯянд, ки ду-се рӯз пеш дар ҳамин ҷо буд. Ҳозир шояд ба сохтмони роҳи Тавилдара рафта бошад.
Боз ҷустуҷӯ карда мегардам. Омадан замон тақдири тарҷимаи ҳолатонро пурсида, дар мактуби ояндаам менависам. “Ятим” чоп шуда истодааст.
Умедворем, ки материалҳои Рӯдакиро ҳарчӣ зудтар дида бармегардонед.
Бо салом ва эҳтиром Деҳотӣ.
Сталинобод, 14 июни соли 1940
Муҳтарам домулло!
Агар фаромӯш накарда бошам, 17 июн ба воситаи нашриёт як миқдор шеърҳои нав ёфтшудаи Рӯдакиро бо иловаи як мактуб ба Шумо фиристода будем. Шояд расида бошад. Ҳозир интизори омадани ҳамон материалҳо ҳастем. Агар то расидани ин хат нафиристонда бошед, хоҳиш мандем, ки зудтар дида равона кунед.
Бо салом Деҳотӣ.
Сталинобод, 28 июни соли 1940
Устоди муҳтарам!
Таклиф ва маслиҳатҳои шуморо дар бораи беҳтар кардани аҳволи журнали “Шарқи Сурх” бо чанде аз аъзоёни ҳайати таҳририя хонда муҳокима кардем. Ғайр аз як таклиф, ки ба калон кардани ҳаҷми журнал оид аст, ҳамааш қабул шуданд.
Ҳайати таҳририя аввалҳо дар назар дошт, ки монанди “Гулистон” журнале барорад, ки ҳамаи масъалаҳои муҳимро дар бар гирифта тавонад. Аммо баъд аз баромадани шумораи якум баъзе таклифҳо омаданд, ки журнал асосан журнали адабиёт ва санъат шавад. Бинобар ин ҳозир қисми фанну техникаи он дигар давом дода намешавад. Ва Союз мулоҳизае дорад, ки дар як ояндаи наздик ин журналро аз ихтиёри нашриёти “Тоҷикистони Сурх” гирифта органи худ кунад. Ҳозир тамоми журналҳои адабии СССР формати ягона доранд. Ин форматро журнали “Ӯзбекистон адабиёти ва санъати” ва русии он ҳам қабул кардаанд.
Аз шумораи 2-3 як нусха фиристодем. Мақолаи оид ба Саъдӣ дар шумораи 4 ва 5 ду бӯлак шуда меравад. Шумораи чорум (сентябрь) то 20 октябр мебарояд.
Рафиқ Улуғзода ба Москва (ба хондан) баромада меравад. Раҳматзода ба отпуски меҳнатӣ рафтанд. Дар идора танҳо худам мондам. Эҳтимол аст, ки Ҷалолро (Ҷалол Икромӣ) ба ним штат ба кор гирем. Хоҳишмандам, ки аз материалҳои оид ба Навоӣ, ки барои нашриёт тайёр мекунед, барои журнал ҳам як нусха фиристед. Ин материал то 25-умҳои октябр ба мо расад, мешавад. Адреси мо:Душанбе, идораи газетаи “Тоҷикистони Сурх”, барои журнали “Шарқи Сурх”.
Бо салом ва эҳтиром Деҳотӣ.
8 октябри соли 1940.
Бознашр аз “Куллиёт”-и Абдусалом Деҳотӣ, Нашриёти “Ирфон”, 1966
(Идома дорад)
