Хазинаи илму адаб
Шомил гардидани кишвари мо ба узвияти Созмони байналмилалии рақамгузории китоб (ISBN) бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 июли соли 2005, таҳти № 239 муассиса аз Палатаи давлатии китоби ҷумҳурӣ ба Муассисаи давлатии Агентии миллии Созмони байналмилалии рақамгузории китоб –Хонаи китоби Тоҷикистон тағйири ном кард. Имрўз ин даргоҳи илму адаб тўли мавҷудияташ рисолати бузурги ҷамъиятӣ ва маърифатию иттилоотиро ба таври шоиста анҷом бахшид, ҳамчун маркази беназири илму фарҳанг мартаба ёфт. Ҳоло дар ҳаёти Тоҷикистони азиз нусрату дастбурду беҳбуду пирўзиҳоро дар ҳамаи ҷабҳаҳо метавон ҳамарўза баршумурд ва ин ҳама дар диламон оҳанги ифтихору шукр менавозанд, пас боястӣ роҳҳои тавҳиду ҳамгароӣ, ки оинаи тамомнамои азамату халлоқияту иззат ва имрўзфурўзу фардобари миллати моанд, бо ибтикороти савобу тозакориҳои азим, баҳри тақвияти озодию истиқлолу пешрафт бипазирем.
Ҳеҷ ганҷе нест аз фарҳанг беҳ,
То тавонӣ, рўй бар ин ганҷ неҳ.
А. Рўдакӣ
Дар ҳақиқат, устод Абўабдулло Рўдакӣ омўзиши фарҳангро натанҳо барои насли имрўза зарур, балки дар оянда ба он эҳтиёҷ доштан ва омўхтани инсонҳоро низ собит кардааст. Фарҳанг, ки аксандози маънавиёти инсон ва маҳсули тафаккури одамист, дар навиштаҳо ифода меёбад. Навиштаҳо аз қадим муқаддасанд, зеро зарра-зарра ба ҳам омада ҷилдҳои китобҳоеро тартиб додаанд, ки дар онҳо таъриху иҷтимоиёт, иқтисодиёти мо ва билохира тамоми бурду бохти мо сабт гардидаанд. Ва махзане, ки тамоми ин навиштаҳоро гирд овардаву маҳфуз медорад, даргоҳи муқаддастарин аст.
Миллати сарбаланди тоҷик ба китоб аз қадимулайём арҷ мегузошт ва қаламу дафтару девонро ҳамчун гавҳараки чашм эҳтиёт менамуд, барояш китоб бонги бедорию ҳушёрӣ буд. Тоҷикон онро беҳтарин ҳамнишину ҳамроз, сарчашмаи ақлу хирад, омўзгори беминнат мешуморанд, «аниси кунҷи танҳоӣ» ва «фурўғи субҳи доноӣ» медонистанд.
Аз фарҳангистони даврони Сосониён - «Гунди Шопур» ёд овардан кифоят аст, ки китобхонаи бузургаш аз 250 ҳуҷра ибрат буд, ҳазорҳо китоб ба паҳлавию юнонию санскрит ва ғайра он ҷо ҳифз мешуданд. Хоса замони Сомониёни волотабор аксари шаҳрҳои қаламравашон китобхонаҳо доштанд, дар Бухоро бузургтарин ва ғанитарин китобхонаи давр - «Сивон-ул-ҳикмат» («Савонулҳикма») бунёд ёфт, ки замина ба илми китобдорию китобшиносии миллиамон гузошт. Маҳз ҳамин аҳди дурахшони Сомониён буд, ки забони ноби тоҷикӣ - форсӣ шакл гирифт, чеҳраҳо ва ситораҳои дурахшони илму адаб қад баланд карданд, фарҳанги воло боиси ҳастӣ ва пойдории минбаъдаи миллат, таъриху забони он гардид.
Аммо таърих гувоҳ аст, ки китобҳо мушобеҳи қисмати миллати тоҷик борҳо дар шуълаи оташи аҷнабиёни яғмогар сўхтаю хокистар шудаанд. Зиёни маънавии аз тўфони кашмакашиҳои хунин давоми асрҳо ба миллатамон расидаро мушкил аст дар тарозуе баркашиду аз рўи ягон меъёр арзёбӣ кард. Бовуҷуди ин тоҷики сарбаланд бо густурдагӣ ва нерўмандии тамом асло ба маҳтоб қаноат намекард ва ҳамеша аз тиразамон офтоб меҷуст, алорағми ҳама азобу азодориҳо наҳаросида ба ҷароҳатҳои маънавиаш менигарист, дилмурда, ғамгин, парешонҳолу афсурда намегашт, намегузошт, ки заминаи маънавии ҳамбастагӣ ва ҳамназарии миллат суст гардад. Китобҳо хираду заковати наслҳо ва халқҳоро зинда нигоҳ медоранд, роҳи инсонҳоро бо нури донишу маърифат равшан месозанд, ганҷинаҳои тамаддуни башариро ҳифз менамоянд.
Намояндагони барҷастаи қавмамон аз шикастҳои таърихӣ пайваста меандешиданду бо нолиш дарди миллати уқёнусфарҳанги самандарқисматро ифшо мекарданд. Талошҳои аҷдоди боназокатамон дар офариниши китоб ва мероси хаттӣ самар оварданд. Нақш ва мақоми китоб баробари пешрафти босуръати ҷаҳони имрўза ҳамчун сарчашмаи таҳаввулоти маънавию фарҳангӣ ҳамвора боло меравад. Китоб пайвандгари тавонову ногустатании аслҳову замонҳо маҳсуб ёфта, иқтидору нерўи ҳар миллат дар саҳифаҳои он ҷойгиранд. Маҳз тавассути китоб бузургӣ, бойгарӣ ва илму фарҳанги ғании ҳар миллат аз насл ба насл мегузарад. Маҳз ҳамин китоб насли навинро бо фарзонафарзандони миллат ошно менамояд. Китоб аст, ки инсон ҷониби фазои беохир парвоз ва дар баҳрҳои бепаҳно шино менамояд. Ҳама сиру асрор, ҳама муаммоҳои нокушода, ки инсон дар кушоданаш баъзан оҷиз мемонад танҳо бо ёрии китоб ва маслиҳати китоб метавон ҳал намуд. Бояд қайд намуд, ки ҳамасола теъдоди зиёди китобҳо ба табъ мерасанд. Бинобар баҳри нигаҳдори ин сарвати маънавӣ дар даврони Иттиҳоди Шуравӣ мутобиқ ба Қарори Кумитаи марказии Партияи Коммунисти Тоҷикистон аз 14 –уми июли соли 1934 «Дар бораи васеъкунии маҷмўаи китобхонаҳо» Палатаи давлатии китобии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба нақша гирифта шуд ва мутобиқ ба Қарори шўрои Комиссарони Халқи Республикаи Советии Сотсиолистии Тоҷикистон 20 декабри соли 1935 ин даргоҳи илму адаб ба фаъолияти бевоситаи худ шурўъ намуд.
Ҳадафи вай ба роҳ мондани библиографияи давлатӣ, фароҳамоварӣ ва ҳифзи нусхаҳои ҳатмӣ-назоратии осори нашрӣ, таъсиси бойгонии матбуот, ҳисоби омори маҳсулоти чопӣ ва маълумотдиҳии библиографӣ мебошад. Ба хазинаи ин даргоҳ аз ҳама китобҳо ва рўзномаю маҷаллаҳои дар ҷумҳурӣ ба чоп расида бо теъдоди чанд нусхаи эҳтиётӣ ворид мешаванд. Тайи солҳои сипаришуда, дар давоми зиёда аз 80 сол хазинаи маънавӣ ин даргоҳ беш аз 2,6 миллион расидааст. Дар бойгони ин даргоҳ теъдоди муайяни китобу маҷаллаҳои нодир ҷамъоварӣ гардидааст, ки ҳифзу нигаҳдорӣ мегардад. Фонди ин даргоҳ пўшида буда, танҳо дар ҳолатҳои истисноӣ мавриди истифода қарор мегирад. Муассисаи мазкур сол аз сол инкишоф ёфта самтҳои фаъолият ва хизматрасониҳоро фароҳамтар гардонид. Махсусан дар солҳои 2000-2017 муваффақиятҳои ба дастовардаи муассиса хеле назаррас буда, таъмини шароити мусоиди корӣ, беҳтаргардонии воридоти нусхаҳои ҳатмӣ – назоратии осори чопию ҳолати нигаҳдории бойгонӣ, таъмин бо технологияи муосири иттилоотӣ, нашри саривақтии феҳристи ягонаи библиографии кишвар «Солномаи матбуоти Ҷумҳурии Тоҷикистон», пайваста ба узвияти Агентии байналмилалии рақамгузории китоб (ISBN) нашри феҳристи «Китобҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон», таъсиси сомонаи интернетии муассиса, ба роҳ мондани равобити ҳамкорӣ бо Маркази байналмилалии ISSN ва пазируфтани нашрияҳои даврию силсилавии кишвар ба ин марказу ҷой додани онҳо дар Феҳристи ҷаҳонии нашрияҳои даврӣ ва силсилавӣ, таъсиси манбаи иттилоотии муассиса дар шабакаи Интернет ҷиҳати таблиғ ва муаррифии китоби тоҷик ба ҷаҳониён ва ғайраро нобар кардан мумкин аст.
Қайд кардан ба маврид аст, ки шомилшавии кишвари мо ба узвияти Созмони байналмилалии рақамгузории китоб (ISBN) бо Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 2 июли соли 2005, таҳти № 239 муассиса аз Палатаи давлатии китоби ҷумҳурӣ ба Муассисаи давлатии Агентии миллии Созмони байналмилалии рақамгузории китоб –Хонаи китоби Тоҷикистон тағйири ном кард. Имрўз ин даргоҳи илму адаб тўли мавҷудияташ рисолати бузурги ҷамъиятӣ ва маърифатию иттилоотиро ба таври шоиста анҷом бахшид, ҳамчун маркази беназири илму фарҳанг мартаба ёфт. Ҳоло дар ҳаёти Тоҷикистони азиз нусрату дастбурду беҳбуду пирўзиҳоро дар ҳамаи ҷабҳаҳо метавон ҳамарўза баршумурд ва ин ҳама дар диламон оҳанги ифтихору шукр менавозанд, пас боястӣ роҳҳои тавҳиду ҳамгароӣ, ки оинаи тамомнамои азамату халлоқияту иззат ва имрўзфурўзу фардобари миллати моанд, бо ибтикороти савобу тозакориҳои азим, баҳри тақвияти озодию истиқлолу пешрафт бипазирем.
Хонаи китоби Тоҷикистон на танҳо рамзи ифтихор, балки санади рахшони такомули пояҳои маънавии истиқлолияти миллии мо маҳсуб меёбад. Ҳамаи дастовардҳои ин ганҷинаи фарҳанг дар баҳои ҷонфарсоиҳои даҳҳо ва садҳо нафар кормандонаш ба вуҷуд омада, аз файзи садоқат ба касб, меҳнатдўстию меҳанпарастӣ манша гирифтааст. Чун аз қуллаи баланди беш аз 80 сол ба гузашта назар афканем, заҳмати боазму ҳайати кормандони Хонаи китоби Тоҷикистон пеши назар ҷилвагар мешавад. Бошад, ки ҳама анъаноти наҷиб бо рангу таровати тоза идома пайдо кунад. Бароям дар ин айёми бофараҳу хотирмон хеле хушу гуворост, ки кулли кормандони Хонаи китоби Тоҷикистон ва ҳамаи алоқамандонашро бо фарорасии фаъолияти зиёда аз 80-умин солгардашон самимона муборакбод гуфта, ба онҳо дар ҳифзу нигаҳдорӣ ва тарғиби китоб чун чашмаи хушкнашавандаи донишу маърифат комёбӣ, фатҳу кушоиши тоза, равнақу барор ва саодати рўзгор таманно дорам.
Ҷамил Валиев, корманди
Китобхонаи миллии Тоҷикистон.
