Боз як нафар аз кормандони Китобхонаи миллӣ рисолаи илмии худро дифоъ намуд

 Ҳамкорамон Фарзона Мирзоева рӯзи 19-уми декабр рисоли илмии худро бо номи Пайдоиш ва ташаккули сарчаш­маҳои иттилоотии англисӣ дар Тоҷикистон» бо муваффақият ҳимоя кард. Фарзона фориғуттаҳсили факултаи журналистикаи Донишгоҳи миллӣ буда, баъди чанд соли кор дар нашрияҳои гуногун ҳоло дар Китобхонаи миллӣ фаъолият дорад. Доираи таҳқиқи масъалаи мавриди баҳс васеъ буд ва барояш лозим омад матуботи кишварро аз соли 1992 то ба ин шабу рӯз пайгирӣ кунад ва сарчашмаҳои англисизабонро таҳлилу баррасӣ намояд.

 Истиқлолияти давлатӣ барои ба вуҷуд омадани саҳифаҳои англисӣ дар рўзномаҳо ва агентиҳои иттилоотӣ замина фароҳам овард. Албатта, мавҷуд будани  ВАО бо забони англисӣ агар, аз як тараф, барои тарғиби дастовардҳои кишвар муҳим бошад, аз тарафи дигар, барои ҳимояи фазои иттилоотии кишвар аз паҳн гардидани иттилооте, ки ҷавобгўйи манфиатҳои миллӣ нест, аҳамияти калон дошта, дар баланд бардоштани тафаккури мардум таъсири амиқ марасонад.

Ҳарчанд имрўз дар Тоҷикистон нашрияи умумимиллӣ бо забони англисӣ вуҷуд надорад, вале саҳифаҳои англисии нашрияҳои гуногун, аз ҷумла ҳафтаномаҳои “Тоҷикистон”, “Ману ту”, “Овоза ва ҳақиқат”, “Ҳамрози ҷавонон”,  ки дар давраҳои мухталиф фаъолият доштанд, қобили омўзиш мебошанд.

«Tajikistan Times» дар таърихи матбуоти даврии тоҷик аввалин ва ягона нашрияе мебошад, ки пурра бо забони англисӣ интишор мегардид ва ҳадафи таъсиси он ба хонандагони англисидон расонидани воқеаҳои сиёсиву иқтисодӣ ва иҷтимоиву фарҳангии ҷумҳурӣ буд. Ҳарчанд ин нашрия ҳамагӣ се сол ба табъ расида, бо сабаби мушкилоти молиявӣ аз фаъолият бозмонд ва дар бозори матбуоти кишвар муваффақ нагашт, барои тарғиби сиёсати созандаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва муаррифии арзишҳои ҳунариву фарҳангии мардуми тоҷик ба ҷаҳониён саҳми арзанда гузошт. Бешак, нашрия «Tajikistan Times» дар таърихи навини журналистикаи тоҷик ҳамчун аввалин нашрияи бо забони англисӣ дар Тоҷикистон сабт гардид ва барои пайдоиш ва ташаккули дигар нашрияву сомонаҳои англисӣ замина гузошт.

Ҳарчанд имрўз дар ҷумҳурӣ ягон нашрия бо забони англисӣ чоп намешавад, аммо дар агентиҳои иттилоотӣ саҳифаи махсуси англисӣ вуҷуд дорад, ки дар инъикоси воқеаҳои Тоҷикистон саҳми арзанда мегузоранд. Аз тарафи дигар, дар шароити ҷаҳонишавӣ паҳн кардани иттилоъ ва ба ҷаҳониён муаррифӣ намудани дастовардҳои Тоҷикистони соҳибистиқлол бо забони англисӣ, ки забони муоширати байналмилалӣ мебошад, ниҳоят муҳим аст. Бо ин роҳ мо ба ҷаҳониён ҳам миллати хеш ва ҳам дастовардҳои Тоҷикистонро муаррифӣ карда метавонем.

Аз ҳамин сабаб, омўзиши таърихи пайдоиш ва ташаккули расонаҳои иттилоотии англисии Тоҷикистон, сабабҳои аз байн рафтани саҳифаҳои англисии нашрияҳои алоҳида, омилҳои аз фаъолият мондани ягона нашрияи англисӣ дар ҷумҳурӣ, нақши сарчашмаҳои иттилоотии англисӣ дар ҳимояи фазои иттилоотии кишвар, тарғиби дастовардҳо ва муаррифии арзишҳои мухталифи миллӣ аз аҳамият холӣ нахоҳад буд. Анҷом додани чунин пажўҳиш дар илми журналистикаи тоҷик саҳифаи наве боз хоҳад кард.

Мақсади асосии таҳқиқ муайян намудани нақши расонаҳои хабарии англисӣ дар системаи ВАО-и Тоҷикистон бо назардошти хусусиятҳои мундариҷавию жанрӣ буд. Барои расидан ба ин мақсад вобаста ба хусусияти омўзиши мавзўи таҳқиқ ва вазъи кунунии он ба Фарзона Мирзоева лозим омад ин масъалаҳоро мавриди таҳлилу пажӯҳиш қарор диҳад:

• муайян намудани заминаҳо ва омилҳои пайдоиши аввалини нашрия бо забони англисӣ дар Тоҷикистон;
• нишон додани сабабҳои аз байн рафтани саҳифаҳои англисӣ дар ҳафтаномаҳои оммавии хусусӣ, аз қабили “Тоҷикистон”, “Ману Ту”, “Овоза ва Ҳақиқат”;
• муайян намудани вижагиҳои саҳифаҳои англисӣ дар нашрияҳои соҳавӣ, аз қабили “Наврўзгоҳ” (“Инсон ва табиат”) ва “Ҳифзи табиат”;
• шинохт ва баррасии хусусиятҳои жанрии матбуоти англисӣ;
• муайян кардани имконоти жанрҳои хабариву таҳлилӣ дар инъикоси рўйдодҳои Тоҷикистон дар матбуоти англисӣ;
• таҳқиқи гуногунрангии мавзӯӣ ва жанрӣ дар рўзномаи «Tajikistan Times»;
• нишон додани мавқеи жанрҳои хабарӣ дар  сарчашмаҳои иттилоотии англисӣ;
• арзёбии тарзу усулҳои инъикоси воқеаҳои Тоҷикистон дар саҳифаҳои англисии сомонаҳои оҷонсиҳои иттилоотии ҷумҳурӣ, аз қабили АМИТ “Ховар”, “Азия Плюс”, “Авеста”.
• Навгонии илмии таҳқиқ,  пеш аз ҳама, ба он асос меёбад, ки ин мавзўъ бори аввал мавриди пажӯҳиши диссертатсионӣ қарор дода мешавад. Ҳарчанд баъзе муҳаққиқони соҳа зимни таҳқиқи масъалаҳои мухталифи таърих ва назарияи журналистика дар бораи мақому манзалати расонаҳои англисӣ дар системаи ВАО-и Тоҷикистони мустақил андеша ронданд, дар ин самт то ҳанўз кори мушаххасу мукаммали илмӣ анҷом дода нашудааст. Ҳамчунин, дар баробари масъалаҳои назарӣ ва амалии журналистика ба мазмуну муҳтаво нақшу мақоми жанрҳои публитсистӣ дар расонаҳои англисӣ таваҷҷуҳи махсус зоҳир гардидааст.

Манбаъҳои таҳқиқи рисоларо  саҳифаҳои англисии нашрияҳои даврии “Тоҷикистон”, “Ману ту”, “Овоза ва ҳақиқат”, нашрияҳои соҳавии “Наврўзгоҳ” (“Инсон ва табиат”) ва “Ҳифзи табиат”, ҳафтаномаи англисии «Tajikistan Times» (“The Tajik Times”), саҳифаҳои англисии агентиҳои иттилоотии АМИТ “Ховар”, “Азия-Плюс ва “Авеста” ташкил доданд. Дар ҷараёни таҳқиқ ҳамчунин маводи дигар нашрияҳо дар муқоиса бо саҳифаҳои англисии расонаҳои хабарӣ бо саҳифаҳои тоҷикию русӣ истифода шудааст.

Ба сифати объекти таҳқиқ омўзишу баррасии расонаҳои иттилоотии англисӣ дар Тоҷикистон интихоб шудааст. Ҳангоми таълифи рисола матолиби нашрияҳои даврии чопӣ ва хабаргузориҳои англисӣ мавриди таҳлилу баррасӣ қарор дода шуд. Дар ин замина барои муқоиса аз маводи дигар нашрияҳои чопӣ, сомонаҳои интерентӣ низ истифода гардид.

Фарзона Мирзоева рисолаи илмии худро

Хронологияи таҳқиқ маводи нашрияҳои даврии англисзабон ва саҳифаҳои англисии оҷонсиҳои иттилоотиро аз давраи соли 1992 то соли 2017 –ро дар бар мегирад.

Сохтори рисола. Диссертатсия «Пайдоиш ва ташаккули сарчаш­маҳои иттилоотии англисӣ дар Тоҷикистон» унвон дошта, аз муқаддима, се боб, хулосаву пешниҳодҳо ва феҳристи адабиёт иборат аст.

Хусрави Милод