Чопи китоб аз замони Бостон то ба имрӯз. ПАЙДОИШИ КАЛАМ

Чопи китоб аз замони Бостон то ба имрӯз. 

ПАЙДОИШИ  КАЛАМ

Калам ҳамкору ҳамзамони осори тасвирию хаттӣ аст. Вай дар забони тоҷикӣ бо калимаҳои килку ҳома низ маълум мебошад. Одамони қадим барои тасвиру навишт воситаҳои гуногунро истифода кардаанд ва пас аз най қалам тарошидаанд. Ковокии миёни най ангишт, қурғошим, графит (маъдани сиёҳ) ва ранги хушк мерехтанд.

            Пайдоиши  найқалам ва баъзе хелҳои дигари қалам ба замонҳои хеле қадим мансубанд. Найқалам қариб се ҳазор сол ва пар бештар аз 1200 сол қабл дар истифода буданд.

              Калами истифодакардаи хаттотон аз найи махсуси қаламбоб ба вуҷуд оварда шудааст. Мардумони Машриқзамин масолеҳи найқаламро аз Васита (байни Басра ва Уфа), соҳилҳои Ҷайҳун, Миср ва Мозандарон меоварданд. Шоири арман Григор Нарикатси (951-1003) бо найқалами сиёҳидор менавишт. Сари қалами ў махрўшшакл буд ва мавриди навиштаи бо меъёри муътадили лозимӣ сиёҳӣ метаровид. Ҳамин гуна найқаламро дар кишвари тоҷикон ҳам истифода бурдаанд.

             Ҳанўз солҳои 1960-ум археологҳо дар яке аз мавзеҳои Бадахшон асбобҳои хатнависӣ - «Сиёҳидони сафолин» ва «найқалам» - и ғалатиеро дарёфт карда буданд. Археологҳо бади санҷидани аломатҳои берунӣ найқаламро ба қисмҳо ҷудо карданд. Дохили найқалам шишача падид омад. Шишача ҳамчун рангдон хизмат карда, нўги найқалам таровидани рангро таъмин мекард.

      Анбари фикр рехт аз қаламат.

      Анбарин гашт саҳфа аз рақамат. (Мушфиқӣ).

БУЗУРГОНИ АДАБ ДАР  ВАСФИ ҚАЛАМ

          Кашад хома дар давтари обу гил.

          Зи дониш  диҳад зевари ҷону дил .

                                                    (Абдурраҳмони Ҷомӣ).

         

          Қалам инак чу най ба лаҳни сарир,

          Қиссаи ишқ мекунад тақрир.

                                                      (Абдурраҳмони Ҷомӣ).

                                                               

         Савганд хўрам ба ҳар чӣ дорам милко,

         К-аз ишқи ту бигдохтаам чун килко.

                                             ( Абдулмуайяди Балхӣ ).

         Забони килки ту, Ҳофиз, чӣ шукри он гўяд,

         Ки гуфтаи суханат мебаранд даст ба даст.

                                            (Шамсидин Ҳофизи Шерозӣ).

         Бузургии сар табоҳӣ ниҳод.

         Аторуд қалам дар сиёҳӣ ниҳод.

                                           (Муслиҳиддин Саъдии Шерозӣ)

         Гарчӣ хомўшаму ворастаам аз гуфтушунид,

        Коғазе пеш ниҳодам, қаламе сар кардам.

                                              (Валеҳи Ҳаравӣ).

        Лаби хомўши тасвири қаламдон фош мегўяд,

        Ки аз ҳамроҳии аҳли сухан натвон мусаввир шуд.

                                              (Мўҳсин Таъсир).  

        Агар майли сухан дорӣ, бирав, Соиб, қалам сар кун.

        Касе ин уқдаро бе  нохуни эъҷоз накшояд.

                                             ( Соиби Табризӣ)

        Агар зар бихоҳӣ зи ман ё дирам,

        Фароз оварам ман нўки қалам.

                                            (Абўшакури Балхӣ)

 Бознашр аз китоби Б.Аҳмадов ва Ҷ.Раҷабов “Мақоми китоб дар фаҳанги мардуми тоҷик”, Душанбе, 2016.

Таҳияи Шарофат Мирзоева, сармутахассиси шуъбаи

илмӣ ва тадқиқотӣ.