Қоидаҳои имлои забони тоҷикӣ
Бо қарори Ҳукумати
Ҷумҳурии Тоҷикистон
аз «4» окятбри 2011,
№458 тасдиқ шудааст
ҚОИДАҲОИ ИМЛОИ ЗАБОНИ ТОҶИКӢ
1. АЛИФБО
ТАРТИБ ВА НОМИ ҲАРФҲО
1) Алифбои забони тоҷикӣ 35 ҳарф дорад:
Аа Бб Вв Гг Ғғ Дд Ее Ёё Жж Зз Ии ӣӣ
а бэ вэ гэ ғэ дэ йэ йо жэ зэ и (и-и дароз)
Йй Кк Ққ Лл Мм Нн Оо Пп Рр Сс Тт Уу
йот ка қэ эл эм эн о пэ эр эс тэ у
Ўў Фф Хх Ҳҳ Чч Ҷҷ Шш Ъъ Ээ Юю Яя
(у-и дароз) эф ха ҳэ чэ ҷэ ша сакта э йу йа
2. ИМЛОИ САДОНОКҲО
2) Ҳарфҳои а, о, у дар оғоз, байн ва анҷоми калима навишта мешаванд: абр, баҳор, замон, хона, дара; об, овоз, бол, бод, доро, тавоно; умед, усто, бузург, суруд, бозу, гесу, неру, абру ва ғ.
Эзоҳ. Дар анҷоми калимаҳои решагии зерин бо риояи меъёри таърихӣ у навишта мешавад: бону, зону, неку, паҳлу, олу, орзу, дору, оҳу, аду ва ғ.
3) Ҳарфи и дар оғоз ва байни калима навишта мешавад: истгоҳ, иншо, дил, нигоҳ ва ғ.
4) Ҳарфи и дар анҷоми калима дар мавридҳои зерин навишта мешавад:
а) ҳамчун изофат: кишвари сарсабз, шаҳрванди Тоҷикистон, сари кўҳи баланд ва ғ.;
б) дар пешояндҳои барои, баъди, дар бораи, бо мақсади ва ғ.;
в) дар пайвандакҳои ки, чи, чунки, агарчи, ё ин ки, ба сабаби он ки ва ғ.;
г) дар исмҳои хоси иқтибосӣ: Леонардо да Винчи, Ганди, Паганини, Ибарури, Сочи, Тбилиси, Миссисипи ва ғ.;
ғ) дар исмҳои ҷинси иқтибосии такси, туфли ва ғ.
5) Ҳарфи ў (у-и дароз) дар байн ва анҷоми калима навишта мешавад: рўз, гўш, зўр, дўст, бў (й), рў (й), мў (й) ва ғ.
Ҳарфи ў маъмулан пеш аз ҳарфи й навишта мешавад.
Эзоҳ. Ҳарфи ў дар оғози калима дар иқтибосҳои туркӣ навишта мешавад: ўгай, ўрда, ўғур, ўмоч ва ғ.
6) Ҳарфи ӣ дар анҷоми калима навишта мешавад:
а) дар калимаҳои решагии навъи моҳӣ, ҳавлӣ, шолӣ, биҳӣ, холӣ ва ғ.;
б) ҳамчун пасванди калимасоз: дўстӣ, бародарӣ, далерӣ ва ғ.;
в) дар бандакҳои феълӣ ва хабарӣ: омадӣ, гуфтӣ, ҳунармандӣ, ту ҳунарманд ҳастӣ ва ғ.;
г) дар ҷонишинҳои саволии кӣ? ва чӣ?: кӣ омад?, чӣ шуд? ва ғ.
7) Ҳарфи э тибқи қоидаи маъмул дар оғози як теъдод калимаҳои иқтибосӣ навишта мешавад: эҷод, эзоҳ, эҳсон, эҳтиром, эҳтимол, элак, эрка, эстрада, экватор, экспертиза, экскватор ва ғ.
а) дар оғози чанд калимаи тоҷикӣ дар асоси имлои таърихӣ ҳарфи э навишта мешавад: Эрон, Эраҷ, эдун, эзид, эдар, эшон ва ғ.;
б) агар калима бо ҳарфи э оғоз шавад, ин навишт ҳангоми калимасозӣ низ риоя мешавад: тозаэҷод, соҳибэҳсон, боэҳтиром ва ғ.;
в) дар байн ва анҷоми калима ба ҷойи ҳарфи э ҳарфи е навишта мешавад: меҳр, себ, шанбе, се ва ғ.
3. ИМЛОИ ҲАМСАДОҲО
8) Ҳарфи ж дар се мавқеъ навишта мешавад: жола, жарф, жўлида, лағжидан, нажод, пажўҳиш, аждаҳо, жож ва ғ.
9) Ҳарфи й (йот) дар мавридҳои зерин навишта мешавад:
а) дар оғози калимаҳои иқтибосӣ: йод, йог(а), йот, йўрға ва ғ.;
б) дар байн ва анҷоми калима: кайҳон, майдон, айвон, май, най, ҷой, пой ва ғ.;
в) ҳарфи й пеш аз садонокҳои а, о, у, э(е) дар якҷоягӣ бо ин садонокҳо бо як ҳарф навишта мешавад: й+а=я, й+о=ё, й+у=ю, й+э=е: поя, соя, ёр, ёд, дарё, бурё, юнонӣ, юғ, ем, елим ва ғ.
Эзоҳ. Калимаҳое, ки таърихан дар таркиби худ ҳамсадои й доранд, аз ин қоида истисно мебошанд: чой (чойи сиёҳ), ҷой (ҷойи муносиб), лой (лойи нарм), пой (пойи чап); дар калима ва таркибҳои навъи найистон, оройиш, осойиш, чораҷўйӣ, рўйи хотир, ба рўйи, ба сўйи, ба ҷойи ва ғ.
10) Ҳамсадои н пеш аз б ба сурати м талаффуз шуда, аммо тибқи меъёр н навишта мешавад: анбор, анбўр, занбар, занбўр, пунба, сунбул, танбал, танбўр, шанбе ва ғ.
11) Дар калимаҳои иқтибосии русӣ ба ҷойи ҳарфи ц ҳарфи с (пеш аз садонок ва дар дохили калима пас аз ҳамсадо) ва ҳарфҳои тс (дар байни ду садонок) навишта мешавад: семент, сирк, консерт, конститутсия, дотсент, милитсия ва ғ.
12) Ҳарфи ъ дар байн ва анҷоми иқтибосҳои арабӣ ба ҷойи айн ва ҳамза навишта мешавад: аъло, баъзе, ҷамъ, мавзўъ, навъ, матбўъ, масъул, масъала, таърих ва ғ.
Эзоҳ. Агар ба калимаҳои иқтибосии бо ъ анҷомёфта изофат ва ё пайвандаки у илова гардад, ҳарфи ъ навишта мешавад: ҷамъи мардум, рафъи мушкилот, навъи ангур, табъу нашр, шамъу парвона ва ғ.
Ҳарфи ъ дар байни ду садонок, ба истиснои калимаҳои фаъол ва таъин навишта намешавад: маориф, таом, мавзўи баҳс, тулўи офтоб, шурўи кор, маҷмўи ашъор ва ғ.
13) Имлои ҳамсадоҳои ташдиддор:
а) дар калимаҳои тоҷикӣ дар асоси усули таърихӣ сурат мегирад: арра, барра, парра, пашша, бурро ва ғ.;
б) ҳамсадоҳои ташдиддор дар калимаҳои иқтибосии арабӣ, тибқи қоида дар қолабҳои фаъъол (наҷҷор, раззоқ, ҳаммол); тафаъъул (ташаккур, таҳаввул, таназзул); муфаъъал (мураккаб, муаззам, мунаққаш); муфаъъил (мусаввир, мударрис, мумаййиз); мутафаъъил (мутавассит, мутакаббир, мутаҳаййир); мутафаъъал (мутақаддам, мутааххар); ва калимаҳои навъи иттиҳод, иттилоъ, иттисол, муттаҳид, муттафиқ, мубарро, муҷалло, мусаммо, мутасаддӣ, мутасаллӣ, мутаваллӣ, табарро, тавалло, тасалло ва ғ. навишта мешаванд;
в) ҳамсадоҳои анҷоми калимаҳои иқтибосии арабии навъи дур, кул, зид, қад, сир, хат, фан, ҳад ва ғ., ки таърихан ташдид доранд, дар калимасозию калимабандӣ ташдиди онҳо дубора барқарор мегардад: дурри ноёб, кулли мардум, зидди душман, қадди расо, сирри ҳарбӣ, фанни забон, ҳадди ақал, истилоҳи фаннӣ, кори хаттӣ, хатту савод, ҷидду ҷаҳд ва ғ.;
г) ташдиди йот якҷо бо ҳарфҳои йотдор дар шакли зер навишта мешавад: айём, тайёр, муҳайё, тахайюл, муайян, музайян ва ғ.
4. АЗ САТР БА САТР ГУЗАРОНИДАНИ ҲИҶОИ КАЛИМА
14) Аз сатр ба сатр гузаронидани ҳиҷои калима дар асоси қоидаҳои зер сурат мегирад:
а) риояи якнавохтии ҳиҷо: бод-бон, ба-ро-дар, боғ-бон, хо-на, дўс-тӣ, та-аҷ-ҷуб, та-бас-сум, маъ-руф, аъ-ло, эъ-лон, панд-но-ма ва ғ.;
б) агар ҳиҷо аз як садонок иборат бошад, ба сатри дигар гузаронида намешавад: на ба шакли а-ро-ба, о-во-за, о-ро-мӣ, балки аро-ба, ово-за, оро-мӣ ва ғ.
5. ИМЛОИ ИСМ
15) Исмҳои навъи зерин ду тарзи навишт доранд:
а) як гурўҳ исмҳое, ки дар анҷом ҳамсадои ҳ доранд: роҳ-раҳ, чоҳ-чаҳ, моҳ-маҳ, коҳ-каҳ, рўбоҳ-рўбаҳ ва ғ.;
б) як гурўҳ исмҳое, ки дар анҷом ҳарфи й доранд: рўй-рў, мўй-мў, кўй-кў, ҷўй-ҷў, пой-по, сарой-саро, шўй-шў ва ғ.
16) Якҷо навишта мешаванд:
а) бо артикли арабии ал-: алқисса, алвидоъ, алҳазар, алҳақ, алғараз ва ғ.;
б) ҳамаи қолабҳои исмҳои мураккаб: гулдаста, садбарг, гарданбанд, падарарўс, сарфармондеҳ, хештаншинос ва ғ.;
в) агар ба воситаи пасванди -ӣ (-гӣ,-вӣ) аз шумораи миқдорӣ исм сохта шавад, танҳо калимаи охири шумора бо унсури -солагӣ якҷо навишта мешавад: бисту панҷсолагӣ, ду ҳазору панҷсадсолагӣ, ду ҳазору панҷсаду панҷсолагӣ ва ғ.;
г) исмҳое, ки дар қолаби исм+асоси замони ҳозираи феъл ва пасвандҳои -ӣ, -ак сохта шудаанд: дастгирӣ, роҳсозӣ, навсозӣ, оташгирак, обкашак, тортанак ва ғ.;
ғ) исмҳои мураккабе, ки аз шумораву исм бо пасванди -а (-я) сохта шудаанд: себарга, чоркунҷа, чоргўша, дуоба, сепоя ва ғ.;
д) исмҳои мураккабе, ки ба воситаи миёнвандҳои -у- ва -о- аз асосҳои феъл сохта шудаанд: гуфтушунид, гуфтугў, рафтуомад, обутоб, гирогир, даводав, хезохез ва ғ.
17) Бо нимтире (дефис) навишта мешаванд:
а) исмҳое, ки ҷузъи шумораи онҳо бо рақам ифода шудааст: 1000-солагии зодрўзи Абўалӣ ибни Сино, 20-солагии Истиқлолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон, 1000-солагии «Шоҳнома»-и Абулқосими Фирдавсӣ, 1100-солагии давлатдории Сомониён ва ғ.;
б) номи баъзе ҳизбҳои сиёсӣ ва равияҳои сиёсӣ: ҳизби сотсиал-демократӣ, сотсиал-демократ ва ғ.;
в) исмҳои мураккаби иқтибосии андоза: киловат(т)-соат, километр-соат, метр-сония ва ғ.;
г) исмҳои иқтибосии навъи: штаб-квартира, гран-при, экс-чемпион, контр-адмирал ва ғ.;
ғ) исмҳои таркибӣ аз қабили: вагон-ресторан, механик-ронанда ва ғ.;
д) дар номҳои осори классикӣ артикли ал тибқи қоидаи маъмул бо нимтире ҷудо карда мешавад: «ал-Қонун»-и Ибни Сино, «ат-Тафҳим»-и Абўрайҳони Берунӣ, «Мантиқ-ут-тайр»-и Фаридаддини Аттор ва ғ.;
е) исмҳои иқтибосии навъи Волга-Дон, Коста-Рика, Ню-Йорк, Порт-Артур, Сан-Марино, Рио-де-Жанейро ва ғ.
18) Ҷудо навишта мешаванд:
а) таркибҳои ҷуфте, ки бо пайвандаки -у (-ю, -ву) шакл гирифтаанд: шаъну шараф, гўшту нохун, молу ҳол, обу ҳаво, саъю кўшиш, орзую ҳавас, дороиву сарват ва ғ.;
б) ҷузъи номҳои таркибии ҷуғрофӣ, ки дар қолаби ибораи изофӣ сохта шудаанд: Панҷи Поён, Сари Хосор, Осиёи Марказӣ, Осиёи Ҷанубӣ, Шарқи Дур, Ростови лаби Дон ва ғ.;
Эзоҳ. Агар ҳар ду ҷузъи чунин исмҳо задаи ягона дошта бошанд, якҷо навишта мешаванд: Конибодом, Шаҳринав, Шаҳрисабз, Шаҳритус, Даштиҷум ва ғ.
в) исмҳои таркибии изофии зерин: аспи гули бодом, атласи абри баҳор, гули ошиқи печон, гули намози шом ва ғ.
19) Баёнияҳо ба таври зайл навишта мешаванд:
а) баёнияҳои изофӣ ва ҳамроҳии унвон, мансаб, лақаб, нисба, ки ба маънои аслии худ корбаст шудаанд, бо ҳарфи хурд ва ҷудо навишта мешаванд: амир Исмоил, шоҳ Аббос, Саидмўъмини паҳлавон, Шокири муаллим, Набии мироб ва ғ.;
Эзоҳ. Агар баёнияҳо пас аз исми хос бе бандаки изофӣ омада бошанд, бо исм якҷо навишта мешаванд: Аҳмадмахдум, Салимпаҳлавон, Ҳошимкорвон, Қориишкамба ва ғ.
б) баёнияҳои хешутаборӣ ва эҳтиром бидуни алоқаи изофӣ бо исми хос якҷо навишта мешаванд: Акашариф, Бибиоиша, Шарофатхола, Барноапа, Шодиамак ва ғ.;
в) баёнияҳои изофии лақаб, ки бо исми хос омадаанд, бо ҳарфи калон навишта мешаванд: Баҳроми Гўр, Махдуми Гав, Муҳаррами Ғарч ва ғ.
20) Ному насаб ба таври зайл навишта мешавад:
а) бо бандаки изофӣ: Масъуди Саъди Салмон, Мавлоно Ҷалолиддини Румӣ, Ҳусайн Воизи Кошифӣ ва ғ.;
б) бе бандаки изофӣ: Раҳим Ҷалил, Ҳаким Карим, Ғаффор Мирзо, Бозор Собир, Лоиқ Шералӣ ва ғ.;
в) бо пасвандҳои -ӣ, -зода (-зод), -иён, -пур, -духт: Сомонӣ, Асрорӣ, Мирзозода, Афсаҳзод, Довудиён, Нодирпур, Зафардухт ва ғ.;
Пасванди -ӣ тахаллус низ месозад: Рўдакӣ, Фирдавсӣ, Саъдӣ, Ҷомӣ, Шукўҳӣ ва ғ.
г) номи сулолаҳои таърихӣ: Ҳахоманишинҳо, Ашкониён, Сосониён, Тоҳириён, Саффориён, Сомониён, Ғазнавиён ва ғ.;
ғ) исмҳои хоси шахс дар шакли ҷамъ бо ҳарфи калон навишта мешаванд: Одинаҳо, Шоҳмуродҳо, Раҳимзодаҳо ва ғ.
Эзоҳ. Калимаҳои ибн, бинт, валад дар байни ном ва номи падар бо ҳарфи хурд ва ҷудо навишта мешаванд: Муҳаммад ибни Ҷарир, Робия бинти Каъб, Ёдгор валади Бозор ва ғ.
Калимаи ибн дар оғоз пеш аз исми хоси шахс ҷудо ва бо ҳарфи калон навишта мешавад: Ибни Сино, Ибни Рушд, Ибни Ямин ва ғ.
Исмҳои хоси шахс дар таркиби калимаи мураккаб бо ҳарфи хурд навишта мешаванд: саъдисифат, ҳофизшиносӣ, мавлавихонӣ, бедилхонӣ ва ғ.
21) Бо ҳарфи калон навишта мешаванд:
а) номҳои Худо: Худо, Худованд, Парвардигор, Офаридгор, Яздон, Аллоҳ;
б) номи мақомоти олии давлатӣ, мансабҳои олӣ ва рамзҳои давлатӣ: Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раиси Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон, Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Нишони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Суруди миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ғ.;
в) калимаи аввал ва исми хоси таркиби номи рутбаҳои тахассусӣ, унвонҳои фахрии давлатӣ ва мукофотҳои олӣ: Мушовири ҳақиқии давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Мушовири давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Корманди шоистаи Тоҷикистон, Арбоби илм ва техникаи Тоҷикистон, Нависандаи халқии Тоҷикистон, Ҷоизаи давлатии ба номи Абўабдуллоҳи Рўдакӣ, Ҷоизаи давлатии Тоҷикистон ба номи Абўалӣ ибни Сино ва ғ.;
Эзоҳ. Номи вазифа, мансаб, унвон, рутбаҳои давлатӣ ва ҳарбӣ, дараҷаҳои илмӣ бо ҳарфи хурд навишта мешаванд: вазири маорифи Ҷумҳурии Тоҷикистон, генерали артиши миллӣ, доктори илм, профессор ва ғ.
г) исмҳои хоси маъмурӣ, ҷуғрофӣ ва кайҳонӣ (номи қитъа, кишвар, ҷумҳурӣ, вилоят, шаҳр, ноҳия, шаҳрак, деҳа, уқёнус, баҳр, дарё, кўл, обанбор, кўҳ, сайёра) ва монанди инҳо: Осиё, Аврупо, Ҷумҳурии Тоҷикистон, Вилояти Мухтори Кўҳистони Бадахшон, вилояти Суғд, вилояти Хатлон, Самарқанд, Бухоро, Хуҷанд, Кўлоб, Ҳисор, шаҳраки Сарбанд, уқёнуси Ором, баҳри Хазар, кўли Сарез, дарёи Вахш, Офтоб, Моҳ, Замин, Зўҳра, Зуҳал ва ғ.;
ғ) калимаи нахуст ва исми хоси дохили номи таркибии идора, мақомоти давлатӣ, муассисаҳои таълимӣ, илмӣ ва фарҳангӣ: Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон, Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, Китобхонаи миллии Фирдавсӣ ва ғ.;
Эзоҳ. Номи муассисаҳои таҳсилоти миёнаи умумӣ, муассисаҳои таҳсилоти ибтидоии касбӣ ва миёнаи касбӣ, номи факултету кафедраҳо, шўъба ва бахшҳои муассисаҳои илмӣ, маъмурӣ ва монанди инҳо бо ҳарфи хурд навишта мешавад: мактаби таҳсилоти умумии №50 шаҳри Душанбе, факултаи ҳуқуқшиносӣ, кафедраи забони тоҷикӣ, шўъбаи илмҳои биология ва тиб, шўъбаи танзими истилоҳот ва ғ.
д) калимаҳои мураккаби мухтасаршуда (ихтисораҳо)-е, ки аз ҳарфҳои аввали калимаю ибораҳо сохта шудаанд: ҶТ (Ҷумҳурии Тоҷикистон), ДМТ (Донишгоҳи миллии Тоҷикистон), АИ (Академияи илмҳо), БМТ (Бонки миллии Тоҷикистон) ва ғ.;
Истисно: Ҳамаи ҷузъҳои номи созмонҳои байналмилалӣ тибқи қоидаҳои маъмул бо ҳарфи калон навишта мешавад: СММ (Созмони Милали Муттаҳид), САҲА (Созмони Амният ва Ҳамкорӣ дар Аврупо) ва ғ.
е) ҳар як калимаи номи воқеаҳои таърихӣ: Рўзи Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Шўриши Восеъ, Ҷанги Бузурги Ватанӣ ва ғ.;
ё) калимаи нахуст ва исми хоси таркиби қонунҳо, санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ: Кодекси замини Ҷумҳурии Тоҷикистон, Эъломияи ҳуқуқи башар, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» ва ғ.;
ж) калимаи нахусти анҷуман ва ҷашнҳо: Анҷумани байналмилалии тоҷикон ва форсизабонони ҷаҳон, Ҷашни 1400-умин солгарди Борбад, Ҷашни 20-солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва ғ.;
з) калимаи нахуст ва исми хоси дохили номи асарҳои бадеӣ, илмӣ, маҷаллаю рўзномаҳо, суруду мусиқӣ, филмҳо, асарҳои саҳнавӣ: «Марги судхўр», «Писари Ватан», «Садои Шарқ», «Чўли Ироқ» ва ғ.;
и) номи қаср, кох, китобхона, осорхона, театр, тарабхона, меҳмонхона, фурўшгоҳ ва амсоли инҳо: Қасри миллат, Кохи Борбад, Кохи Ваҳдат, Китобхонаи миллӣ, Осорхонаи миллӣ, Фурўшгоҳи марказӣ ва ғ.
6. ИМЛОИ СИФАТ
22) Якҷо навишта мешавад:
а) пешвандҳои сифатсози ба-, бар-, бе-, бо-, но-, то-: бомаърифат, бофаросат, бомаслиҳат, баркамол, бебунёд, ноором, ношинос, тоалифбо ва ғ.;
б) сифатҳое, ки аз ибораҳои исмӣ (ҳамроҳӣ, изофӣ, пешояндӣ) бо пасвандҳои -а, -ӣ (-гӣ, -вӣ) сохта шудаанд: панҷсола, умумихалқӣ, байналмилалӣ, хонагӣ, дунявӣ ва ғ.;
в) сифатҳои мураккаб: солхўрда, некандеш, бадхашм, тезгард, пешқадам ва ғ.
23) Бо нимтире навишта мешаванд:
а) сифатҳое, ки аз такрори калима сохта шудаанд: (коғази) рах-рах, (мўйҳои) тор-тор, (дили) реш-реш, (ҷигари) пора-пора ва ғ.;
б) сифатҳое, ки аз шумораву исм бо пасвандҳои -а, -ӣ (-гӣ) сохта шудаанд: санги 50-грамӣ, нигини 5-қирота, вазни 32-килоӣ ва ғ.;
в) сифатҳои таъкидии навъи заб-зард, каб-кабуд, суп-сурх, сап-сафед, тип-торик ва ғ.;
24) Ҷудо навишта мешаванд:
а) сифатҳои таркибие, ки бо пайвандаки -у (-ю, -ву) сохта шудаанд: гулҳои сурху сафед, суханҳои пасту баланд, хешовандони дуру наздик, марғзори сабзу хуррам, масъалаҳои иҷтимоию сиёсӣ, корҳои илмию таҳқиқотӣ ва ғ.;
б) сифатҳои ҷуфте, ки бо пешвандҳои ба-, бо-, бе- ва пешвандгунаҳои сер-, пур-, хуш- ва пайвандаки -у сохта шудаанд: бамеҳру муҳаббат, боақлу фаросат, бедолу дарахт, сершоху барг, пурнозу неъмат, хушобу ҳаво ва ғ.
7. ИМЛОИ ШУМОРА
25) Якҷо навишта мешаванд:
а) пасвандҳои шумораи тартибӣ -ум (-юм), -умин (-юмин): сеюм, сеюмин, панҷум, панҷумин, даҳум, даҳумин, шастусеюм, шастусеюмин ва ғ.;
б) шумораҳои мураккаби аз ёздаҳ то нуздаҳ ва аз дусад то нуҳсад: дувоздаҳ, шонздаҳ, ҳаждаҳ, сесад, шашсад ва ғ.;
Эзоҳ. Шумораҳои миқдорӣ ва тартибии зерин ду шакли навишт доранд: дуюм-дувум, сеюм-севум, чор-чаҳор, чорум-чаҳорум, чил-чиҳил, дусад-дувист ва ғ.
в) шумораҳои касрӣ: сеяк, чоряк, шашяк, даҳяк ва ғ.;
г) нумеративи -то бо шумораи миқдории бо ҳарф навишташуда: дуто, сето, даҳто, садто, ҳазорто ва ғ.
26) Бо нимтире навишта мешаванд:
а) шумораҳои тахминӣ: як-ду, се-чор, даҳ-понздаҳ, сӣ-чил, сад-дусад, ҳазор-ду ҳазор ва ғ.;
б) нумеративи -то аз шуморае, ки бо рақам навишта шудааст: 3-то, 5-то, 20-то, 100-то, 1000-то ва ғ.;
в) пасвандҳои шумораи тартибии -ум (-юм), -умин (-юмин) аз рақам: 5-ум, 12-ум, 2-юм, 30-юм ва ғ.
Эзоҳ. Агар шумораҳо бо рақамҳои римӣ навишта шаванд, пасванди -ум (-юм), -умин (-юмин) навишта намешавад: асри ХХ, синфи Х ва ғ.
27) Ҷудо навишта мешаванд:
а) шумораҳои таркибие, ки бо пайвандаки -у (-ю, -ву) сохта шудаанд: бисту як, сиву (сию) се, панҷоҳу панҷ, ҳазору сиву шаш ва ғ.;
б) шумораи касрӣ аз шумораи аслӣ: яку ним, дуву (дую) ним ва ғ.;
в) шумораҳои касрӣ бо пешоянди аз ҷудо навишта мешаванд: аз се як, аз шаш чор, аз панҷ се ва ғ.;
г) нумеративҳои дона, сар, нафар, даста ва амсоли инҳо аз шумора ва исми шумурдашаванда: ду дона себ, панҷ сар асп, ду нафар коргар, як даста гул ва ғ.
8. ИМЛОИ ҶОНИШИН
28) Якҷо навишта мешаванд:
а) ҷонишинҳои сохта: ҳамин, ҳамон, ҳамчунин, ҳамчунон, ҳамдигар ва ғ.;
б) ҷонишинҳои мураккаб: инчунин, ончунон, инҷониб, онҷониб ва ғ.;
в) бандакҷонишинҳо (-ам, -ат, -аш, -амон, -атон, -ашон) бо калимаҳои дигар: китобам, китобат, китобаш, китобамон, китобатон, китобашон ва ғ.
Эзоҳ. Бандакҷонишинҳо ҳангоми ихтисор дар назм аз калима ба нимтире ҷудо карда мешаванд: писар-м, писар-т, писар-ш ва ғ.
29) Ҷудо навишта мешаванд:
а) ҷонишинҳои таркибӣ: ин гуна, он гуна, ин қадар, он қадар, ҳар як, ҳеҷ як, ҳар қадар, чӣ гуна?, чӣ хел?, чӣ қадар?, чӣ навъ? ва ғ.;
б) ҷонишинҳои саволии кӣ? ва чӣ? дар таркибҳо: чӣ хел?, чӣ гуна?, чӣ тавр?, чӣ қадар? ва ғ.
30) Бо нимтире навишта мешаванд:
Ҷонишинҳои номуайянӣ: ким-кӣ, ким-чӣ, ким-киҳо, ким-чиҳо, ким-кадом ва ғ.
9. ИМЛОИ ФЕЪЛ
31) Якҷо навишта мешаванд:
а) пешвандҳои феълии дар-, бар-, фар- (фур-), во-, боз-: даромадан, баромадан, бархостан, баргаштан, фаромадан (фуромадан), вохўрдан, бозгаштан ва ғ.;
Эзоҳ. Пешвандҳои во ва боз ҳамчун калимаҳои мустақил ба маънои боз, яъне, кушода, озод аз феъл ҷудо навишта мешаванд: во кардан, во гузоштан, боз гардидан, боз хондан, боз истодан ва ғ.
б) пешвандҳои шаклсози ме- (ҳаме-), би- (бу-), на- (ма-): меравад, меояд, ҳамегуфт, бишкуфтан, нахостан, марав ва ғ.;
Эзоҳ. Агар ҳиссачаи инкории на ихтисор шавад, бо нимтире навишта мешавад: н-омўзад, н-омад, н-осояд ва ғ.
в) бандакҳои феълии -ам, -ӣ, -ем, -ед, -анд ва бандакҳои хабарии -ам, -ӣ, -ем, -ед, -анд: хондам, хондӣ, хондем, хондед, хонданд; коргарам, коргарӣ, коргарем, коргаред, коргаранд ва ғ.;
г) бандаки хабарии аст бо сифати феълӣ: хондааст, гуфтааст, дидааст ва ғ.
32) Ҷудо навишта мешаванд:
а) ҷузъҳои феъли таркибӣ: даъват кардан (намудан, шудан), андеша кардан, сурх шудан, якҷо шудан ва ғ.;
б) ҷузъҳои феъли таркибии номии пешоянддор: аз бар кардан, аз ёд кардан, ба ҷо овардан, умр ба сар бурдан, дар бар гирифтан, ба воя расидан, ба кор бурдан ва ғ.;
в) шаклҳои таркибии феъл: хонда буд, нахоҳад хонд, рафта истода буд, ташкил карда мешавад, бояд иҷро кунад ва ғ.
г) бандаки хабарии аст аз ҳиссаҳои номии нутқ: коргар аст, доно аст, пешқадам аст, довталаб аст ва ғ.
Эзоҳ. Бандаки хабарии аст дар шакли ихтисор (ст) бо калима якҷо навишта мешавад: мардест, шахсест, доност, хонданист, рафтанист ва ғ.
10. ИМЛОИ СИФАТИ ФЕЪЛӢ
33) Якҷо навишта мешаванд:
а) сифатҳои феълии замони ҳозира бо пасванди -анда: хатмкунанда, ҷавобдиҳанда, нишондиҳанда, пешбаранда ва ғ.;
б) сифатҳои феълии замони гузашта бо пасванди -а: иҷрокарда, қафомонда, анҷомёфта ва ғ.;
в) сифатҳои феълие, ки аз феъли таркибии номӣ ва ибораҳои пешояндӣ сохта шудаанд: кори баанҷомрасида, ҷавони азхудрафта, пири барҷомонда, умеди барбодрафта ва ғ.;
г) сифатҳои феълии замони оянда бо пасванди -ӣ: фаромўшнашуданӣ, иҷрошуданӣ ва ғ.
11. ИМЛОИ ФЕЪЛИ ҲОЛ
34) Якҷо навишта мешаванд:
Ҷузъҳои феъли ҳол бо пасванди –он (-ён): бозикунон, навозишкунон, сўҳбаткунон, рақскунон, сурудгўён ва ғ.
35) Бо нимтире навишта мешаванд:
а) феъли ҳоли такрор: ларзон-ларзон, хандон-хандон, хандида-хандида, давон-давон, лангон-лангон ва ғ.;
б) феъли ҳол бо ҷузъи номии такрор: пичир-пичиркунон, ҳай-ҳайгўён, чаҳ-чаҳзанон ва ғ.
36) Ҷудо навишта мешавад:
Феъли ҳоли таркибии замони гузашта: аз ҳуш рафта (афтид), аз по афтида (маҷрўҳ шуд) ва ғ.
12. ИМЛОИ ЗАРФ
37) Якҷо навишта мешаванд:
а) зарфҳое, ки бо пешвандҳои ба-, бо-, бар-, бе-, дар-, но- ва то- сохта шудаанд: баногоҳ, бакуллӣ, бодиққат, бомуваффақият, ботафсил, барвақт, барқасд, бемаврид, дарҳол, дарвоқеъ, ногоҳ, торафт ва ғ.;
б) зарфҳои мураккаб: дузону, дучанд, якзайл, якпаҳлу, чорзону, кинояомез, пасфардо, порсол, парерўз, умрбод ва ғ.;
в) зарфҳое, ки аз шумораву исм бо пасвандҳои -а, ва -ӣ (-гӣ) сохта шудаанд: дудаста, дутоӣ, садметрӣ, седонагӣ, панҷдонагӣ ва ғ.;
г) зарфҳои мураккабе, ки ба воситаи миёнванди -о- (-ё-) сохта шудаанд: дуродур, сарозер, лаболаб, пасопеш, паёпай ва ғ.;
ғ) дар зарфҳое, ки аз шумораи миқдории таркибӣ ва исми ченаку андоза бо пасванди -ӣ (-гӣ) сохта шуданд, танҳо калимаи охири шумора бо исм якҷо навишта мешавад: чорсаду панҷоҳкилоӣ, сиву ҳашткилоӣ, ҳафтсаду наваду шашдонагӣ ва ғ.
38) Ҷудо навишта мешаванд:
а) зарфҳое, ки аз такрори калима ва пешоянд иборатанд: дам ба дам, рўз то рўз, ваҷаб ба ваҷаб, сол ба сол, хона ба хона ва ғ.;
б) зарфҳое, ки аз ибораи изофӣ сохта шудаанд: дасти холӣ (омадан), сари остин (салом кардан), сари по (нишастан), пойи луч (давидан) ва ғ.
39) Бо нимтире навишта мешаванд:
а) зарфҳое, ки аз такрори калима сохта шудаанд: аҳён-аҳён, доман-доман, даста-даста, гурўҳ-гурўҳ, зуд-зуд, оҳиста-оҳиста, сето-сето, ҷо-ҷо, халта-халта ва ғ.;
б) зарфҳое, ки ҷузъи шуморавии онҳо бо рақам ифода ёфтааст: 450-килоӣ, 300-грамӣ, 10-тонӣ, 90-сарӣ ва ғ.
13. ИМЛОИ ПЕШОЯНД
40) Ҷудо навишта мешаванд:
а) пешоянд дар робита бо калимаҳои мустақилмаъно: аз сафар баргаштан, аз ў пурсидан, ба бозор рафтан, бар бом баромадан, бо дўст нишастан, аз чор се ҳисса, дар бар гирифтан, аз ёд кардан, барои рафиқ, ҷуз модар (касе нозбардори фарзанд нест) ва ғ.;
б) пешояндҳои таркибии номӣ: пеш аз, пас аз, доир ба, роҷеъ ба, нисбат ба, оид ба ва ғ.;
в) таркибҳои пешояндии қолаби зерин: дар ба дар, рў ба рў, тан ба тан, пай дар пай ва ғ.
41) Бо нимтире навишта мешаванд:
Пешояндҳои изофии номии такрор: гирд-гирди, зер-зери, таг-таги, таҳ-таҳи, лаб-лаби, рў-рўйи, пас-паси, сар-сари, қад-қади, пеш-пеши ва ғ.
Эзоҳ. Пешоянди ба бо ҷонишинҳои ишоратии ин, он ва ҷонишини шахсии ў дар назм чунин шакли навишт доранд: бад-ин, бад-он, бад-ў
14. ИМЛОИ ПАСОЯНД
42) Якҷо навишта мешавад:
Пасоянди -ро: Ватанро бояд дўст дошт. Мо меҳмононро пешвоз гирифтем. ва ғ.
43) Ҷудо навишта мешаванд:
Пасояндҳои номӣ ва вожаҳои пасояндии боз, пеш, қабл, замон, ҳамон (ҳамоно): ду сол боз, як ҳафта пеш, панҷ сол қабл ва ғ.
44) Бо нимтире навишта мешавад:
Пасоянди -ро пас аз қавс ва нохунак: Ман «Шоҳнома»-ро хондам. Ман Ватанам (Тоҷикистон)-ро ҳамчун Модар дўст медорам ва ғ.
15. ИМЛОИ ПАЙВАНДАК
45) Якҷо навишта мешаванд:
а) пайвандакҳои мураккаб: балки, агарчи (гарчи), азбаски (баски), вагарна (варна), чунки ва ғ.;
б) пайвандаки -у, (-ву, -ю) бо калимаи пеш: ёру рафиқ, дўсту душман, илмиву оммавӣ, сиёсию иҷтимоӣ ва ғ.
46) Ҷудо навишта мешаванд:
а) пайвандакҳои ва, ки: устодон ва шогирдон. Забони модариро ҳама бояд хуб донанд ва гиромӣ доранд. Ў қавл дода буд, ки фардо меояд ва ғ.;
б) ҷузъи пайвандакҳои таркибӣ: то ки, вақте ки, зеро ки, бо вуҷуди ин (он) ки, сарфи назар аз ин (он) ки, аз сабаби ин (он) ки, ба қадре ки, ба тавре ки, бе ин (он) ки ва ғ.
47) Бо нимтире навишта мешаванд:
Пайвандакҳои ва, ки дар назм ба шакли ихтисор: в-аз (ва аз), в-ў (ва ў), к-аз (ки аз), к-он (ки он), в-имрўз (ва имрўз), к-омад (ки омад) ва ғ.
16. ИМЛОИ ҲИССАЧА
48) Якҷо навишта мешаванд:
Ҷузъҳои ҳиссача ва калимаҳои модалии рехтаи навъи зерин: кошки, бигузор (бигзор), мабодо, даркор ва ғ.
49) Ҷудо навишта мешаванд:
а) ҳиссачаҳои на, фақат, танҳо, гўё, магар, ҳатто, оё, ҳам, низ аз калимаҳои дигар: На омадед ва на пайғом фиристодед. Ин гапро танҳо (фақат) як кас медонист. Ҳатто баъд аз ҷаласа баҳс идома дошт. Оё (магар) ин кор барои Шумо вазнин нест?. Меҳмон ҳам (низ) бо мо меравад ва ғ.;
б) ҳиссача ва таркибҳои модалии ҳа (ҳо), на (не), оре, бале, биё мон, гўё ки, шояд ки, равад ки ва ғ.
50) Бо нимтире навишта мешаванд:
Ҳиссачаҳои -чи, -ку, -а, -да (-дия) пас аз калима: равем-чи, баргардем-чи, рафтед-ку, нагуфтед-ку, напурсидед-ку, наовардед-а, гуфтем-да ва ғ.
17. ИМЛОИ НИДО
51) Якҷо навишта мешаванд:
Нидоҳо ва калимаҳои модалии зерин: дареғо, Илоҳо, Худоё, ҳайфо, раве, хезе, гурезе ва ғ.
52) Ҷудо навишта мешаванд:
Нидоҳои таркибии зерин: сад дареғ!, сад афсўс!, бисёр афсўс!, сад ҳайф!, ҳазор тавба!, во дареғо!, ҳай дареғ!, э вой! ва ғ.
53) Бо нимтире навишта мешаванд:
Нидоҳои такрор: бай-бай, баҳ-баҳ, вай-вай, ҳай-ҳай ва ғ.
18. ИМЛОИ КАЛИМАҲОИ ТАҚЛИДӣ ВА ТАСВИРӢ
54) Бо нимтире навишта мешаванд: тақ-тақи дарвоза, шилдир-шилдири об, чак-чаки борон, тиқ-тиқи соат, милт-милти чароғ, ялт-ялти тилло, чир-чири малах, қар-қари зоғ, гулдур-гулдури раъду барқ ва ғ.
Эзоҳ. Ҳангоми бо пасванд навишта шудани ин гуна исмҳо нимтире гузошта намешавад: фирфирак, шаршара, ғарғара ва ғ.
